Raken wij onze democratie ook kwijt?

Ook Nederland is op weg naar een ander soort samenleving. Sinds de jongste statenverkiezingen leeft bij mij de vraag: Raken ook wij onze democratie kwijt?

In mijn eerdere blog van 23 januari genaamd ‘Raken we elkaar kwijt’ gaf ik een reeks voorbeelden van wat er momenteel mis gaat in onze samenleving. En daar kan ik zonder veel moeite nog het nodige aan toevoegen.

Het gemiddelde ziekteverzuim blijft stijgen in Nederland. Ruim een derde van het verzuim langer dan zes weken heeft een psychische oorzaak. Een kwart daarvan komt binnen het mkb van stressgerelateerde klachten als spanning, overspanning en burn-out. Er is volgens TNO een duidelijke toename te zien van hoge taakeisen in vergelijking met tien jaar geleden.
Volgens ING-topman Ralph Hamers verliest Amsterdam de concurrentiestrijd met Frankfurt, Parijs en Dublin door de strenge bonusregels die Den Haag heeft ingesteld. Voormalig Rabo-topman Wijffels reageert: “Er zijn amper nadelige effecten. De mensen die we niet krijgen zijn bonus-jagers. Die mensen uit Londen City komen uit een industrie waar het maken van geld met geld het centrale doel is. Daar heeft onze Nederlandse economie helemaal niets aan”
Politici die goed voor zichzelf zorgen, allerlei beloftes doen en die dan vervolgens niet nakomen of uitonderhandelen, meer oog hebben voor de multinationals die niet bijdragen aan de samenleving doordat ze geen of nauwelijks belasting betalen, de zorg en het onderwijs hebben overgeleverd aan de markt, waardoor er veel geld in de zakken terecht komt van mensen met een dubbele agenda en veel minder daar waar het hoort.

Alles bij elkaar een fantastische voedingsbodem voor populisten. (Een populist is iemand die de onderbuikgevoelens van mensen gebruikt om een tegenstelling te creëren tussen “het volk” en “de elite”, waarbij de populist uiteraard aan de kant van ‘het volk’ staat.)

Fortuyn en zijn ‘puinhopen van paars’

Na acht jaar prima maar niet altijd even goed gecommuniceerd beleid door paars lanceerde Pim Fortuyn zichzelf in 2001 met een boek ‘De puinhopen van paars’. Geholpen’ door de aanslag van extremisten op de Twin Towers in New York op 11 september 2001 en in Nederland door enerzijds een gefrustreerd CDA, dat gewoon niet kon verkroppen, dat ze als regeringspartij niet meer echt nodig was en anderzijds een stuntelende regentesk opererende Ad Melkert als nieuwe ‘leider’ van de PvdA kon Fortuyn zonder enig bewijs of feitelijke onderbouwing met zijn ‘puinhopen van Paars’ de aandacht naar zich toe trekken. Die puinhopen bestonden helemaal niet, maar ze ontstonden wel in de hoofden van bang gemaakte mensen.

Van Fortuyn naar Baudet

Als Fortuyn toen met populistisch geroep al zoveel te weeg kon brengen, hoeveel te meer dan nu zijn ‘leerling’ Baudet. De voedingsbodem is nu (zie hierboven) immers nog veel meer aanwezig en hij speelt zijn rol als ‘Verlosser’ ook prima. Baudet doet precies hetzelfde als Erdogan en Trump. En hij zou er best eens succesvoller mee kunnen worden, dan menigeen nu denkt.

Natuurlijk kan je hem en zijn denkbeelden blijven ridiculiseren, maar dan doe je eigenlijk precies wat de populist wil: je creëert afstand tussen hem, als vertegenwoordiger van ‘het volk’ en jou als vertegenwoordiger van ‘de elite’. Want vergis je niet: je hoort bij die elite simpelweg omdat je het niet met de populist eens bent. En in Baudet hebben we niet te maken met een tweede soort Geert Wilders, die toch vooral aansluiting vond bij mensen die rond het thema immigratie en Islam angst en soms terechte boosheid ontwikkelden. Nee, Baudet spreekt dezelfde maar ook heel andere groepen mensen aan en doet dat met het dédain van de man die namens ‘het volk’ ‘de elite’ de wacht aanzegt. Hij doet dat misschien wel overtuigender dan bijna 20 jaar geleden zijn voorbeeld Fortuyn.

Slimme tactiek en strategie

Met de nu bestaande achterban is er waarschijnlijk nog lang geen einde gekomen aan de mogelijkheden van deze slimme man. Want zijn volgelingen binnen het FvD kunnen deze tactiek natuurlijk probleemloos overnemen. Zo spreekt de fractievoorzitter van de partij in Amsterdam, Annabel Nanninga, probleemloos over ‘niet luisteren naar de stem van het volk’ als blijkt, dat de door de FvD zelf gevraagde informateur meldt, dat er onvoldoende raakvlakken zijn tussen FvD en de andere partijen voor een mogelijk succesvolle samenwerking in een college. Alsof ‘het volk’ alleen wordt vertegenwoordigd door de kleine minderheid – wat dat is ongeveer 15% natuurlijk nog steeds – die op FvD heeft gestemd.

Zowel de opmerking van FvD als de constatering van de informateur is echter volstrekt logisch. Net als de PVV wil FvD helemaal niet in een college. Dan immers zou men water bij de wijn moeten doen en daarna ook gaan behoren tot ‘het kartel’? Of – zoals Jeffrey Rijken (34), die vier jaar in de Provinciale Staten zat in Zuid-Holland – het zegt: „Wij, de PVV, zijn gevestigde orde geworden”. Nee, FvD wil kunnen blijven roepen, dat er naar ‘het volk’ niet wordt geluisterd. Net zolang, tot zwakke andere partijen mee gaan. FvD ‘kweekt’ gewoon steeds meer ontevredenen en zoals je verderop kunt lezen, is die groep snel gevonden.

In een reactie van Kim Putters (directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau, die onderzoek doet naar maatschappelijke ontwikkelingen en het welzijn van mensen) op de uitslag van de laatste Statenverkiezingen in maart 2019 staat: “Dertig procent van de samenleving is positief en optimistisch over het leven. Tegenover de groep die er precies andersom over denkt, ook dertig procent. De grootste groep ertussenin is vooral onzeker over heel veel terreinen.” Dit impliceert dat er in ons land met op vier andere landen na de gelukkigste bevolking ter wereld toch een groep van maximaal 70% (dat is meer dan tweederde) aanwezig is, die in theorie vatbaar is voor een handig opererende politicus.

Want wat wil FvD?

Net als Fortuyn heeft ook Baudet een soort plan voor Nederland. Een plan dat 100% inspeelt op zijn huidige en nog aanstaande achterban. Bekijk de plannen van het FvD maar eens, die wel luidkeels worden gecommuniceerd:

Meer geld naar defensie
Opnieuw douane aan de Nederlandse grenzen
Weg met het veel geld kostende klimaatbeleid
Stopzetten van ontwikkelingshulp
De AOW-leeftijd maximaal op 66 jaar
Wegbezuinigen van de Publieke Omroep
Weg met het Eigen Risico in de zorg
Hogere salarissen voor leraren en agenten
Lagere belastingen voor inkomen, erven en schenken, zelfstandigen en MKB-winst

Allemaal zaken die door een hele grote groep mensen worden toegejuicht. Baudet zegt in BusinessClass ook, dat de overheid bij wet elk jaar met 5% moet krimpen. Het wegbezuinigen van ambtenaren doet het ook altijd goed bij de ‘hardwerkende gewone man’.

Uhhh?

Dat het wegbezuinigen van 50% van de ambtenarij in ongeveer 30 jaar geld oplevert, is nog maar de vraag. Politiemensen en leraren bijvoorbeeld, zijn ook ambtenaren. En daar zouden er toch juist meer van moeten komen? En wat te denken van defensie en de douane, die weer moet worden opgetuigd? Daarnaast communiceert FvD ook aanmerkelijk minder duidelijk over het wegbezuinigen van de arbeidskorting, zorgtoeslag, de huurtoeslag, de kinderbijslag en de kinderopvangtoeslag. Allemaal zaken die een enorme aanslag zullen betekenen op de draagkracht van de vele ontevreden laaggeletterden, momenteel juist een groot deel van de achterban. Vreemd is ook wel, dat FvD flink winst heeft geboekt onder de ontevreden Groningers, terwijl Baudet toch daarover duidelijk is: de gaskraan moet niet dicht. In tegendeel.

En hoe moet dat worden betaald?

Het grootste probleem is echter misschien wel, dat FvD zelf helemaal geen plan op tafel heeft gelegd over hoe die enorme kostenpost van de hierboven gememoreerde plannen zou moeten worden betaald. Sterker, het CPB wordt door Baudet onbetrouwbaar genoemd en dus niet in staat om de plannen door te rekenen. Maar wie dan wel? Wie het weet, mag het zeggen. Maar waag het niet om er negatief over te spreken, want dan ben je gebrandmerkt als iemand van ‘de elite’. Ik kan het weten, want ooit waagde ik het om kritisch te zijn op het FvD plan om het onderwijs eerst helemaal te laten kapot gaan (“En de kinderen dan?” Vroeg ik.), om dan vanuit de absolute puinhoop een compleet nieuw systeem op te bouwen naar Fins model.

Even rekenen of blindelings vertrouwen?

Vanuit de gedachte dat we toch een beetje zouden moeten willen weten, wat FvD nou echt wil en wat dat kost, is Jesse Frederik wel aan een berekening begonnen. Zie onder deze link het resultaat, dat hij heeft laten checken door Bas Jacobs, professor overheidsfinanciën aan de Erasmus Universiteit. Frederik komt uit op een schatting een totaal jaarlijks kostenplaatje van 129 miljard Euro, terwijl hij aan opbrengsten maximaal tot ongeveer 62 miljard Euro komt. In totaal dus een jaarlijks tekort van 67 miljard Euro. Let wel, Frederik heeft zich alleen kunnen baseren op wat iedereen kan opmaken uit de woorden van Baudet als hij spreekt over wat er anders moet. Controleerbare cijfers zijn bij FvD nergens te vinden. We moeten er op vertrouwen, dat het met Baudet aan het roer allemaal wel goed komt. Vertrouwen. Een man vertrouwen die totaal respectloos is ten aanzien van mensen, die dit land tientallen jaren trouw hebben gediend. Mannen zoals Tjeenk Willink, minister van Staat en jarenlang de vice voorzitter van de Raad van State, die hij een kartelfossiel noemde, alleen omdat de Koning Tjeenk Willink had gevraagd als informateur.

Baudet’s mening over een minister die iets niet goed had uitgerekend

Frederik besluit de presentatie van zijn zoektocht naar de kosten van de plannen van FvD met: “Een maand geleden misrekende staatssecretaris Mona Keijzer (Economische Zaken en Klimaat, CDA) zich bijvoorbeeld over de energierekening van Nederlandse huishoudens. Die viel 334 euro duurder uit dan zij had voorgespiegeld. ‘Onvergeeflijk’, oordeelde Baudet toen. ‘Als je je op dit niveau honderden euro’s kan vergissen, dan ben je echt niet geschikt voor je functie.’”

Wat zou diezelfde Baudet dan wel niet hebben op te merken over iemand die met droge ogen een jaarlijks tekort van ruim 60 miljard voor rekening van ons allemaal wil laten komen?

Het aller gevaarlijkst

Je zou zo zeggen, dat met het hierboven genoemde toch al wel een heel triest beeld is geschetst van wat ons te wachten staat met Baudet daadwerkelijk aan het roer. Maar ik heb het gevaarlijkste nog niet genoemd: Baudet rekent de vrije pers en de wetenschappers ook tot ‘de elite’.

“We worden ondermijnd door onze universiteiten, onze journalisten, door de mensen die onze kunstsubsidies ontvangen, en die onze gebouwen ontwerpen. En bovenal worden we ondermijnd door onze bestuurders.”

Dat vind ik misschien nog wel de meest gevaarlijke aanduiding. Want wetenschappers en journalisten zijn de mensen die graven naar waarheid zonder ergens aan gebonden te zijn. Leiders als Erdogan, Maduro, Putin, Trump, Duterte, Orban, Al Sisi en de Saoedische machthebbers hebben een hekel aan journalisten en wetenschappers, tenzij ze in hun straatje meedoen. Zoals de communisten iedereen gelijk wilden, maar de leiders zichzelf toch wel iets meer gelijk vonden, de Partij voor de Vrijheid eigenlijk alleen vrijheid wenst voor gelijkgestemden, zo lijkt het Forum voor Democratie in de verste verte niet een partij die democratie en democratische processen voorstaat.

Eerlijk gezegd lijkt het meer op een beweging, die ons van onze democratie gaat ‘bevrijden’.

In dit verband deel ik tenslotte graag enkele linkjes naar enkele naar mijn mening interessante publicaties van Marc Chavannes, voormalig NRC correspondent voor NRC Handelsblad in Parijs, Londen en Washington en inmiddels al jaren erg betrokken bij de kwaliteit van ons binnenlands bestuur. Onder de eerste link commentaar van Chavannes na de laatste Statenverkiezingen met als meest opvallende one liner: “Het op vier na gelukkigste land van de wereld voert een plofkraak uit op z’n democratisch bestel.” Daaronder een luisterverhaal en tenslotte een belangwekkend bericht naar aanleiding van het alweer bijna vergeten rapport van de Staatscommissie-Remkes over democratische vernieuwing uit januari van dit jaar.