Dossier
Armoede

Armoede is een veelkoppig monster, dat in de schaduw, het donker opereert. Als je er echter niet zelf rechtstreeks mee te maken hebt (gehad), zie je het echte probleem niet en dus raakt het je dan ook niet snel. 

Armoede zou ik willen formuleren zoals onze regering dat in 1963 deed bij de invoering van de Algemene Bijstandswet, maar dan in begrijpelijke taal van 2021: Iemand leeft in armoede, wanneer hij of zij financieel niet gewoon mee kan doen in de maatschappij. 

Kinderen die geen verjaardag kunnen vieren. Die geen laptop hebben om hun huiswerk te kunnen maken. Volwassenen die niet weten, hoe ze voor zichzelf en hun kinderen elke dag een gezonde maaltijd op tafel kunnen zetten. Mensen die thuis de verwarming op 17 graden zetten, omdat ze anders de energierekening niet kunnen betalen. Het zijn maar een paar voorbeelden en er zijn er heel veel meer. En wat ik gaandeweg ook wel heb geleer: iedereen kan het overkomen. Een echtscheiding, een gezondheidsprobleem, ontslag, studieschulden of iets anders, ze kunnen allemaal het begin zijn van een periode, waarin armoede je leven bepaalt.

Inmiddels is er binnen het werkveld van de professionals die dagelijks met mensen levend in armoede te maken hebben wel aandacht voor de immense problemen, die armoede met zich mee brengt. Men heeft ontdekt dat alleen als er goed wordt samengewerkt met alle professionals in de verschillende domeinen én met de mensen zelf levend in armoede, dat er alleen dán een kans is om resultaat te bereiken om het doorgeven van armoede van ouders naar kinderen kan doorbreken. Integraal samenwerken rond één gezin, met één plan en één regisseur! 

In 2021 is een heel mooi drieluik aan handreikingen beschikbaar gekomen voor de professionals in het Onderwijs, het Sociale Domein en de geboorte- en jeugdgezondheidszorg. (Eén voor één te downloaden via een klik op de links.)

Waarschijnlijk is 'armoede nooit zelf hebben ervaren' de belangrijkste reden, dat de landelijke politiek op de keper beschouwt geen prioriteit geeft aan het oplossen ervan. En omdat het geen zetels kost, lijkt dat misschien slim, maar het is oer- en oerstom! Want het laten bestaan van armoede heeft veel gevolgen. Niet alleen voor de armen zelf, maar ook voor de maatschappij. Wie dit dossier doorneemt, gaat al snel zien, dat het laten bestaan van armoede en daarmee bestaansonzekerheid één van de grootste miskleunen is, die door alle regeringen in alle verschillende samenstellingen zijn gemaakt in de achterliggende jaren. 

Willen we een toekomst, waarin armoede echt gaat worden opgelost, dan zal het kernprobleem - een gebrek aan voldoende geld om mee te kunnen doen in onze maatschappij, zeg maar 'bestaansrecht' - ook moeten worden aangepakt.

Hieronder eigenlijk een korte samenvattingen van wat je verderop in dit dossier vinden kunt. 

1. Leven in armoede is een immens probleem. Het is lijden!
   Ga maar na:

   • constante stress - als je tenminste niet in een menselijk schuldhulp-traject kan meedoen - , waardoor je denken constant wordt gehinderd

   • je kinderen niet kunnen geven, wat andere ouders wel kunnen

   • of als kind geen recht hebben op kinderbijslag omdat je ouders geen vaste woon- of verblijfplaats hebben

   • soms in het openbaar worden gekleineerd

   • een enorm gevoel van minderwaardigheid

   • de constante be- en veroordeling vanuit de maatschappij

   • overal voor moeten verantwoorden

   • zelf geen rolmodel kunnen zijn voor je kinderen

   • moeten zien, hoe je kinderen rolmodellen zien in mensen, die jij liever niet als rolmodel voor je kind ziet

   • de kansen op opleiding, gezondheid, wonen, werk, relatie beduidend kleiner

   • de kans op problemen met werkloosheid, uitkeringen, relaties, schulden, gezondheid, en wonen groter

   • bijkomende problemen zijn verslaving, vereenzaming, criminaliteit, dak- en thuisloosheid

   • niet echt kunnen meedoen in de samenleving: emancipatie en participatie van arme mensen in de samenleving is kleiner, denk maar aan de kosten voor reizen, relaties, geschenken, ontvangsten, contributies, etentjes, etc.

2. Kinderen krijgen al deze zaken ook mee!
   Het Kinderrechtencollectief schrijft in een op 30 april 2021 gepresenteerd rapport over de Nederlandse situatie, dat één op de dertien kinderen (dat is gemiddeld 2 per schoolklas) opgroeit in armoede, ook al heeft 40 procent van hen werkende ouders.

3. De politiek houdt armoede bewust in stand!
   Omdat er een prikkel vanuit zou gaan om arme mensen 'weer' aan het werk te krijgen, waardoor ze 'ons' minder kosten. Maar ...

   • iedereen met gezond verstand begrijpt, dat een mens vanuit de hierboven geschetste positie nauwelijks kans heeft op een baan die echt perspectief biedt;

   • ook keihard werkende mensen (veelal ZZP-ers) en ouderen die - zonder dat ze daar iets aan konden doen - hun baan kwijt raakten, horen tot deze groep;

   • vanuit een bijstands-, WAJONG- of WAO-uitkering gedeeltelijk weer aan het werk komen, levert niet meer, maar niet zelden zelfs minder geld op, terwijl de stress nóg groter wordt.

   • er wordt dus helemaal geen rekening gehouden met wat dit voor opgroeiende kinderen en jongeren betekent en de lasten (denk aan de nu al volkomen overbelaste Jeugdzorg) en kosten die de tijdens het opgroeien opgelopen schade later voor de samenleving betekent

4. Zelfs een grondrecht als wonen staat door regeringsbeleid onder druk

   • Zelfs werkenden belanden op straat. Aan de andere kant zien mensen met woningbezit hun vermogen alsmaar groeien zonder daarvoor iets te hoeven doen;

   • Wonen is zowel in de Grondwet als de Universele Verklaring van de rechten van de mens een grondrecht. De woningcrisis in Nederland wordt veroorzaakt, doordat dit grondrecht volledig wordt overgelaten aan het recht van de sterkste via het heilig geloof in de markt;

   • De woningmarkt van nu is geen markt van enkel woningzoekenden en woningaanbieders, maar steeds meer een financiële markt met huizen als beleggingsobjecten. Zo wordt wonen steeds minder betaalbaar en daarmee ontbreekt steeds meer het grondrecht dat wonen in feite is.

5. De situatie verbetert niet, maar verslechtert door de actuele politiek:

   • De framing die de rijksoverheid steeds meer is gaan toepassen, is ook overgedragen aan bijvoorbeeld de Belastingdienst. Op 23 november 2021 melden Trouw en RTL Nieuws: "De Belastingdienst heeft jarenlang specifiek burgers met een laag inkomen geselecteerd voor extra controle op fraude met de kinderopvangtoeslag. Hogere inkomens werden juist bewust ontzien. Dat erkent de Belastingdienst."

   • Op 14 oktober besluit het kabinet gesteund door de 2e Kamer om de verhoging van de energieprijzen aan alle Nederlanders gelijkelijk te compenseren. Maar het zijn vooral de al in hun bestaanszekerheid gekwelde armen, die echt nog meer in de problemen komen, dan ze al waren. 95% van de 3 miljard die de regering beschikbaar stelt, komt daardoor niet op de plaats waar die het hardst nodig is. En ... Juist arme mensen hebben extra kosten door de sterk gestegen gasprijs, omdat velen van hen in slecht geïsoleerde huurwoningen wonen.  

   • Ook in oktober 2021 besprak de kamer een wetsvoorstel om de kinderbijslag enkele jaren te bevriezen om daarmee een nieuwe wet te kunnen betalen. Zie hier de bijdrage van Pieter Omtzigt aan dat debat: de huidige Kinderbijslag is al veel lager dan die in omringende landen en volgens zowel het Nibut als CPB te laag om de daadwerkelijke koste te compenseren. De armoede in Nederland neemt toe vanwege een foute armoede definitie. Er wordt zelfs veel meer ingehouden dan nodig is;

   • Van onze minister-president hoorden we tijdens de Algemene Beschouwingen in 2021, dat er niets mis is met de ongelijkheid die ontstaat door de plaats waar je wieg stond. Op zich misschien niet onwaar, maar het signaal dat er vanuit gaat, is dat wel voor een premier van alle Nederlanders;

   • Sinds 2010 zijn Bonaire, Sint-Eustatius en Saba bijzondere gemeenten van Nederland en in die afgelopen elf jaar is de armoede er toegenomen. Bij 40 procent van de huishoudens op die eilanden komt te weinig geld binnen om van te kunnen leven. Dat zijn cijfers die echt ongelooflijk en volgens de Nationale Ombudsman mensonterend zijn. Het kabinet keek ernaar, zag het gebeuren en draaide het de rug toe. Het goede nieuws is dat de Tweede Kamer heeft besloten dat het minimumloon en de uitkeringen met 10 procent omhoog moeten. Het is iets. Waarbij niet onvermeld mag blijven dat de fracties van Geert Wilders, Thierry Baudet en Joost Eerdmans tegen stemden;

   • Het tijdens verkiezingstijd gedropte - maar ook bij andere partijen levende - idee van CDA-minister Hoekstra om de WW met nog een jaar te verkorten;

   • De nieuwe deurwaarderswet die het voor mensen met schulden nog moeilijker maakt om daar ooit weer uit te komen;

   • en eerder al

     1. de verhuurdersheffing, waardoor de sociale woningbouw kwakkelt.

     2. de uitholling door verregaande bezuinigingen op de sociale advocatuur. Wist u bijvoorbeeld, dat ook mensen met een bijstandsuitkering - die volgens het SCP en CPB in 2018 jaarlijks al € 3.000 te kort komen om 100% mee te kunnen doen - of nog erger de mensen die het moeten doen met een minimumloon in principe een eigen bijdrage moeten betalen van in 2021 tenminste € 152? U begrijpt, dat dit de drempel om je recht te halen enorm hoog maakt voor juist deze mensen.

   • Met het aantreden van een nieuwe regering met dezelfde partijen en dezelfde premier lijkt er toch een andere wind te gaan waaien. Niet eerder was er een minister van armoede. Maar ook was het heel lang geleden, dat de inflatie zoveel mensen financieel in problemen bracht. 

Omdat verhalen je de mogelijkheid geven om mee te maken hoe armoede voelt, heb ik later toegevoegd aan dit dossier. Een serie echte verhalen van echte mensen. 

In april 2020 begon ik met de actie 'Vrienden van de J.H. Donnerschool'. Ik vroeg mij af: "Hoe is het mogelijk in een land, dat tot één van de rijkste ter wereld behoort, dat kinderen die al zoveel tegenslag hebben in hun leven ook nog eens minder kansen krijgen dan kinderen die die tegenslag niet hebben ondervonden?" 

De hierboven cursief gemaakte vraag geldt ook voor mensen die leven in armoede en hun kinderen. Geconfronteerd met de thematiek rond armoede ben ik vooral eerst veel gaan lezen en luisteren. Bron van inspiratie voor mij werden de gesprekken met mensen die de ellende van armoede daadwerkelijk (hebben) ervaren, het rapport van o.a. Stans Goudsmit, gemeentelijk kinderombudsman in Rotterdam: 'Onder de loep: Gemeentelijke regelingen voor kinderen in armoede', de stroom aan publicaties die je gaat zien, als je er voor open staat en tenslotte het online congres georganiseerd door MijnBuurtje.nl
Kern van dat congres: Kennisinstituut Movisie concludeert gebaseerd op onderzoek, dat effectieve armoedebestrijding uitgaat van empowerment van het beschikbare sociale kapitaal. Die laatste conclusie is ook één van de elementen in het drieluik handreikingen die inmiddels beschikbaar zijn voor de professionals in werkveld rond mensen levend in armoede.

Ik heb nu besloten om op twee sporen aan de slag te gaan

1. Het gesprek over armoede op gang brengen, te beginnen in onze gemeente

2. Werken aan sociale netwerken, te beginnen in Oldenbarneveld

Ad. 1: Via teksten in ons lokale dagblad 'De Barneveldse Krant' armoede als thema onder de aandacht brengen, er vervolgens een thema-avond over beleggen en proberen om het gesprek verder op gang te houden. Ultiem zou het zijn, wanneer er lokaal iets zou kunnen gaan ontstaan, waardoor de SIRE-slogan 'Laten we het dáár eens over hebben!' in Barneveld en wellicht op meer plaatsen en zelfs landelijk inderdaad niet langer een soort probleem van en voor de armen is, maar een probleem van ons als maatschappij. Een probleem dat zo snel mogelijk opgelost moet gaan worden. We zijn hiermee begonnen in november 2021. Zie www.armoede-barneveld.nl 

Ad. 2: Met lokale initiatieven als buurtmoestuinen, buurtbarbeques, opschoondagen, acties als burenbloemetje, wijkfeesten en laagdrempelige buurthuisactiviteiten als samen koken en samen eten bereik je kwetsbare groepen wel, terwijl dat langs de gebruikelijke wegen slechts heel gedeeltelijk (slechts 20%) lukt. 

Volop inzetten op en ondersteunen van genoemde lokale initiatieven betekent meer sociale cohesie in de buurt. Het betekent ook, dat mensen elkaar meer ontmoeten, beter leren kennen en gemakkelijker gaan helpen als dat gewenst of noodzakelijk is. Tegelijkertijd biedt sociale cohesie ook grote kansen om een sociaal netwerk te bouwen en daarmee ondersteunende initiatieven veel dichterbij de doelgroep te brengen. Maar de grote boosdoener voor mensen levend in armoede, eenzaamheid of worstelend met trauma's, schulden, laaggeletterdheid, dementie, ontslag, discriminatie en ondermijning blijkt steeds de structurele en verlammende immense stress. Ook daarvoor is een goed en warm sociaal netwerk een belangrijke weg naar verbetering van situaties: gedeelde smart is halve smart. En ook zodra mensen het aandurven de schaamte voor hun stressfactor te delen, kan het sociale netwerk ook zijn wegwijzerende en zelfs genezende werk doen. In Oldenbarneveld werken het Wijkplatform en andere organisaties daaraan op basis van een in 2021 gesloten convenant. In augustus 2022 is het bestuur van Bronveld plotseling opgestapt. Actieve leden van het Wijkplatform zijn daarna gevraagd door wethouder Van Daalen om in te stappen. Op 1 januari 2023 is het Wijkplatform verder gegaan als werkgroep van Bronveld, dat in oktober als buurthuis een doorstart maakte. Meest in het oog springende resultaten van de samenwerking zijn de aangekondigde en inmiddels gerealiseerde nieuwbouw van buurthuis Bronveld, de aangekondigde realisatie van de herinrichting van het Oldenbarneveldplein en de tweewekelijkse lunches en maandelijkse warme maaltijden in het buurthuis om de sociale cohesie te vergroten.

Natuurlijk hoop ik, dat het bovenstaande ook andere mensen uitnodigt om het gesprek over armoede naar het daglicht te brengen. En uiteraard hoop ik ook, dat er mensen zullen zijn, die gaan meehelpen bij het realiseren van de genoemde sociale netwerken.

Ik nodig jou als lezer uit om in elk geval de petitie 'Kinderarmoede moet terug naar 0' te tekenen op https://stopkinderarmoede.petities.nl/

Bekijk ook deze uitzendingen van Tijd voor Max en Meldpunt, die helemaal zijn gewijd aan het probleem van de kinderarmoede in Nederland.

Wat je in dit dossier leest, heb ik niet zelf bedacht, maar opgetekend na veel lezen en kijken. Hieronder de weblocaties daarvan.

• Een verzamelpagina met waargebeurde verhalen;

• Een pagina, waarin ik het bovenstaande uitgebreider aan de orde heb gesteld;

• Een lijst met links naar 'actuele' publicaties rond armoede;

• Een verzamelpagina met andere 'dossiers' rond armoede;

• Hoe er lokaal wordt omgegaan met armoede in Barneveld;

• Interessante initiatieven voor de wijk om van te leren en misschien ook aan mee te doen;

• Een persoonlijke reactie op het in Nederland hardnekkige 'geloof ' in de meritocratie.