Helpt participatiewet ook om te participeren?

De Participatiewet voegde in 2015 de bijstand, de Wajong en de Sociale werkvoorziening samen tot één sociaal vangnet. De wet heeft tot doel om mensen te activeren. Maar gebeurt dat ook echt? Activeren zou toch ook kunnen betekenen: met behoud van je uitkering maatschappelijk of sociaal relevant vrijwilligerswerk doen? In de praktijk blijkt dat participeren echter vooral te gaan om 'hen waar mogelijk te begeleiden naar betaald werk'. De invoering van de wet ging samen met forse bezuinigingen. 

'Waar mogelijk'

Dat 'waar mogelijk' moeten we heel ruim zien. Niet vanuit de leefwereld van de mens gedacht, maar vanuit de overheid. Iemand met een bijstandsuitkering moet bijvoorbeeld bereid zijn om te verhuizen als het niet mogelijk is om binnen 3 uur reizen per dag werk te vinden. Binnen 3 uur reizen per dag? Ja, ook als je alleenstaand ouder bent en kinderen hebt ouder dan 5 jaar. Het maakt de overheid blijkbaar niet uit, wat dit voor de kinderen betekent en voor de relatie tussen ouder en kind(eren). Zo zijn er nog 7 verplichtingen, waaraan een bijstandsgerechtigde (?) moet voldoen. Voldoet u niet aan deze plichten? Dan moet uw gemeente uw bijstandsuitkering verlagen. (bron: website rijksoverheid)

Nee, dit is nog niet alles. Alles is erop gericht om iedereen aan betaald werk te krijgen. Ook als dat voor de mens in kwestie of diens gezin heel ongewenst is of vernederend. Dezelfde overheid die sociale cohesie zo belangrijk zegt te vinden, is het hardst juist voor de groep voor wie die sociale cohesie het belangrijkst is. 

'laten participeren'

Het klinkt op het eerste gezicht zo vriendelijk. Maar de werkelijkheid is dat helemaal niet! Eenmaal in de positie van een bijstandsgerechtigde beland, ben je eigenlijk niet anders dan een moderne slaaf. De verplichtingen en wat daar nog bij komt kijken, het gaat allemaal wel heel erg ver.

"U mag zich niet slecht gedragen tegen een gemeentelijke ambtenaar. Doet u dit toch? Dan kan uw gemeente uw bijstandsuitkering verlagen."  (bron: website rijksoverheid) Maar wat is 'slecht gedragen'? En wie bepaalt dat? Een kat in het nauw maakt rare sprongen. Toch? En reken maar dat mensen die in deze situatie terecht zijn gekomen, zich voelen als een een kat in nauw. 

Zelfs je vakantie - ook al blijf je in Nederland - moet je wel eerst melden en bespreken met je contactpersoon bij de gemeente. De gemeente beoordeelt dan of je met behoud van uw bijstandsuitkering op vakantie mag en voor hoe lang. (bron: website rijksoverheid)

Waarom accepteren we het als gewone burgers, dat onze overheid ons - want ook jij en ik kunnen in deze situatie terecht komen (!!!) - zo kleineert? Dat niet de menselijke maat maar het wantrouwen in elkaar de maatstaf is geworden? 

Ik denk dat dat komt, omdat 

• de overgrote meerderheid van de kiezers deze problemen nog nooit zelf heeft ervaren

• deze zelfde mensen ervan uitgaan, dat mensen in de bijstand daar zelf voor verantwoordelijk zijn

We leven immers in een steeds individualistischer en meer meritocratische wereld. Alsof iedereen verantwoordelijk is voor zichzelf en dat ook kán zijn. Je hoeft de verhalen van mensen die daadwerkelijk in de situatie van armoede terecht zijn gekomen gewoon te lezen om te weten, dat dat beeld van eigen verantwoordelijkheid totaal niet klopt. 

Betaalde banen leveren (belasting)geld op

Mijn blog 'Armoede is onrecht' van september 2021 eindigde met 'Geld is god en betaald werk het middel om tot god te komen.' Het geld regeert. En de participatiewet laat dat heel duidelijk zien. Evenals trouwens de uitgeklede sociale advocatuur en het feit dat mensen die het financieel niet breed hebben, worden gewantrouwd, keihard worden gestraft voor de geringste fout, terwijl de mensen bij de Belastingdienst en de ministeries die verantwoordelijk waren voor grove fouten, waardoor duizenden mensen in grote problemen kwamen, daar mee weg kunnen komen zonder ook maar iets dat op 'straf' lijkt. Sterker, ze blijken zelfs promotie te hebben gemaakt en dus beloond.
Het geld regeert. Daarom mogen rijke ouders hun kinderen € 100.000 cadeau geven om een huis te kunnen kopen, terwijl ouders van kinderen die leven van een bijstandsuitkering niet eens boodschappen voor hun kind mogen betalen. Zelfs het sturen van een tikkie in verband met een voorgeschoten bedrag door een bijstandsgerechtigde moet worden gemeld als inkomsten.

Was de Algemene Bijstandswet in 1963 echt bedoeld als een vangnet om mensen die al dan niet tijdelijk geen ander inkomen hebben, toch een menswaardig bestaan te bieden. De overheid als hoeder. Die overheid bestaat niet meer voor wie de participatiewet echt naar de letter leest. In plaats daarvan is er nu een overheid die mensen met een uitkering wil dwingen naar om het even welke betaalde baan. Dan immers zijn de kosten voor de overheid weg en komen er in plaats daarvan belastinggelden binnen?

Geld is god en betaald werk het middel om tot god te komen.

Hoe triest!

Aanpassingen op lokaal niveau

Gelukkig zijn er inmiddels gemeenten, waar bestuurders waar mogelijk de scherpe randjes van deze onzalige landelijke wetgeving proberen bij te schuren. Een paar voorbeelden:

1. Volgens de Participatiewet moeten jongeren eerst vier weken zelfstandig zoeken naar een opleiding of werk voor ze werkbemiddeling en een uitkering kunnen krijgen. Die termijn werd door de gemeente Utrecht geschrapt. Ook mogen Utrechtse jongeren tot maximaal 221 euro van hun inkomsten uit vrijwilligers- of deeltijdwerk houden naast hun uitkering. Ik denk dat dit een mooie move is. 

2. In het kader van vroegsignalering worden mensen in Barneveld onaangekondigd thuis bezocht. Dat is bijzonder stressvol en ook minder 'samenwerken' dan 'overvallen'. En dat met mensen die al onder de stress zitten. Hoe bedenk je het? Momenteel zijn die huisbezoeken vanwege corona vervangen door brieven, waarvan de gemeente weet dat ze niet worden geopend. In plaats van onaangekondigde bezoeken zou het telefonisch maken van een afspraak om te helpen toch veel beter zijn? En dat kan ook prima in coronatijd.

3. De kostendelersnorm is heel oneerlijk zolang er onvoldoende woonruimte is in de gemeente is voor iedereen, die daar recht op heeft. Die kan - zo leert de gemeente Tilburg - ook tijdelijk uitgezet. 

4. En wat te denken van: mensen die werk vinden, hoeven - als ze dat werk na een korte periode weer kwijtraken - niet opnieuw de hele molen door om opnieuw een uitkering aan te vragen. In Tilburg hebben ze dat zo geregeld.

5. Ook van de gemeente Tilburg: "Bijstandsgerechtigden mogen 1200 euro per jaar aan giften, zoals een verjaarscadeau, ontvangen zonder dat dit direct effect heeft op hun uitkering"

6. En tenslotte: Geef mensen meer tijd om de benodigde informatie aan te leveren, die nodig is voor het kunnen verkrijgen van een uitkering. En help hen er bij als hen dat zelf niet lukt. Sommige inwoners leveren stukken niet in, omdat ze die niet hebben, of niet kunnen vinden of niet begrijpen wat ze moeten doen. Het al of niet krijgen van een uitkering kan daar toch niet op stuk lopen?

Hoe je het ook wendt of keert: zowel de Participatiewet als de WMO gaan uit van wantrouwen jegens de burger. En in dit geval ook nog eens de burger in nood. Dat is geen samenwerken en al helemaal geen zorgende overheid. Dat het wantrouwen bij juist deze groeiende groep mensen jegens de overheid en daarmee de politiek immens is en nog steeds groeit en dat de politiek in het midden zich daar niets aan gelegen laat liggen door deze mensen in de armen van de populisten te drijven, omdat deze groep niet nodig is voor het verkrijgen en behouden van de macht, dat is misschien wel het allergrootste probleem in onze westerse democratieën. Machtsdenken in plaats van uitgaan van menswaardigheid. 

Diverse lokale wethouders zouden het graag anders zien. Ook onze wethouder in Barneveld. Maar het blijft dweilen met de kraan open, zolang de landelijke overheid bepaalt: "Voldoet u niet aan deze plichten? Dan moet uw gemeente uw bijstandsuitkering verlagen." Kan het nog hardvochtiger?